آنچه از اخبار و روایات نقل شده و در کافی و غیره آمده این است که کره زمین در جوف دریا بود و آب به جمیع اطراف زمین احاطه داشت و به وسیله باد، امواج دریا بسیار شد و در اثر آن یک قسمت از زمین از آب خارج شد که آن قسمت مسجد الحرام و محل کعبه بود سپس بقیه زمین خارج شد تا کنون که یک ربع کره زمین خارج شده است و آن روز عظیم بیست و پنجم ذیقعده می‌باشد که دحوالارض نام دارد.
مفسران قرآن ذیل آیه 96 سوره آل عمران «ان اول بیت وضع للناس للذی ببکه مبارکا» عنوان کرده‌اند که مکه ام‌القری نامیده شد. زیرا در روز دحو الارض زمین از زیر آن منبسط گشته و او مانند مادر که ریشه نسل است، ریشه تمام زمین و قراء و بلاد آن است. بنابراین سر منشا تمام بیوت و مساکن است(1) و آیه 30 سوره نازعات هم به روز دحوالارض اشاره می‌کند که در تفاسیر چنین آمده است وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحاها).
"دحا" از ماده دحو (بر وزن محو) به معنى گستردن است بعضى نیز آن را به معنى تکان دادن چیزى از محل اصلی‌اش تفسیر کرده‌‏اند و چون این دو معنى لازم و ملزوم یکدیگرند به یک ریشه باز مى‌‏گردد.
به هر حال منظور از" دحوالارض" این است که در آغاز تمام سطح زمین‏ را آبهاى حاصل از باران‌هاى سیلابى نخستین فرا گرفته بود. این آبها تدریجاً در گودال‌هاى زمین جاى گرفتند و خشکیها از زیر آب سر بر آوردند و روز به روز گسترده‌تر شدند تا به وضع فعلى در آمد (و این مساله بعد از آفرینش زمین و آسمان روى داد)(2).
بی‌گمان دحوالارض، نماد مهرورزی و رحمت پروردگار به بندگان خویش و سرآغاز آمادگی و فروتنی کره زمین برای زندگی و سکونت آدمیان بر روی آن بوده است. از این رهگذر پاسداشت ، دحوالارض پاسداشت انبوهی از نعمت‌های بی‌پایان خداست که به تدریج بر چهره زمین ساخته و پرداخته شده است تا انسان‌ها، با آرامش بر روی این کره خاکی زندگی کنند.

وقایع روز دحوالارض
-«روز بیست و پنجم ذیقعده (روز دحوالارض)روز ولادت ابراهیم خلیل‌(ع) و عیسی مسیح‌(ع) است و روزی است که زمین از زیر کعبه گسترده شده است». (3)
-همچنین نقل شده است که در چنین روزی حضرت آدم‌(ع) به زمین هبوط کرده است. (4)
-خداوند در روز دحوالارض قبر امام حسین (ع) را برگزیده است و آن قبر را پناهگاه شیعیان و دوستان امام حسین (ع) نموده است. (5)
- دحوالارض گسترش زمین از زیر خانه کعبه می‌باشد. (6)
-خروج رسول اکرم (ص) از مدینه به همراه هزاران حاجی به سوی مکه به قصد حجِِِة الوداع. در این سفر وجود مقدس حضرت زهرا (سلام الله علیها) و نیز تمامی همسران پیامبر(ص) ایشان را همراهی می‌کردند.
-در روایتی نیز آمده است که حضرت قائم (عج الله تعالی فرجه الشریف) در همین روز قیام خواهد کرد.

سخنی از آیت الله ملکی تبریزی درباره دحوالارض
خداوند بزرگ در چنین روزی زمین را برای سکنای فرزندان آدم و زندگی بر روی آن آماده فرمود، و روزی‌های ما و نعمت‌های پروردگار در چنین روزی گسترش یافته است؛ روزی‌ها و نعمت‌هایی که از شماره بیرون است و کسی را یارای شکر آن نیست و اگر تو در بزرگی شأن دحوالارض اندیشه نمایی حیرت‌زده خواهی شد و از این‌جاست که انسان عارف و مراقب روز دحوالارض، در برابر همه این نعمت‌های گوناگون، شکری بر خویشتن واجب می‌بیند و چون به قلب خویش مراجعه می‌کند، می‌بیند که حتی بر ادای حق ناچیزی از آن همه نعمت‌ها توانا نیست.
و چون بنده‌ای نسبت به آن همه نعمت‌ها شناخت حاصل کند به عجز و کوتاهی خویش در ادای حق آن نعمت‌های انبوه اقرار خواهد کرد و تلاش خود را در انجام شکر آنها ناچیز خواهد شمرد و همواره خود را در برابر آفریننده آن همه نعمت‌ها سرافکنده خواهد دید. (7)
از حضرت امام علی(ع) روایت است که فرمود: نخستین رحمتی که از آسمان به زمین نازل شد، در روز بیست و پنجم ماه ذی‌القعده، روز دحوالارض بوده است و هرکس این روز را روزه بدارد و شب آن را به عبادت بپردازد، به پاداش عبادت صد‌ساله رسیده است؛ عبادت صد ساله‌ای که روز‌های آن را به روزه و شب‌های آن را به عبادت گذرانیده است و هر جماعتی که در این روز گِرد هم آیند و به ذکر پروردگار بپردازند، پراکنده نخواهند شد مگر آنکه خواسته‌های آنان برآورده خواهد شد و در این روز هزاران رحمت از سوی پروردگار نازل می‌شود که نود و نه درصد آن از آنِ کسانی است که روزش را به روزه و ذکر مشغول باشند و شبش را به احیا و عبادت. (8)

آداب و اعمال این روز
1- روزه گرفتن که یکی از آن چهار روز است که در تمام سال به فضیلت روزه ممتاز است (9) و در روایتی آمده است که هر کس این روز را روزه بدارد، خداوند گناه هفتاد سال او را می پوشاند(10) و در روایتی دیگر این روزه برابر با شصت ماه روزه می باشد.(11)
2- احیا و شب زنده داری که برابر با عبادت صد سال می باشد.
3- عبادت و اجتماع به ذکر خدا که اجر بسیاری دارد.
4- غسل به نیت روز دحوالارض.
5- نمازی که دو رکعت است در وقت چاشت ، در هر رکعت بعد از حمد پنج مرتبه سوره والشمس را بخواند و بعد از سلام نماز بخواند: لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ پس دعا کند و بخواند یَا مُقِیلَ الْعَثَرَاتِ أَقِلْنِی عَثْرَتِی یَا مُجِیبَ الدَّعَوَاتِ أَجِبْ دَعْوَتِی یَا سَامِعَ الْأَصْوَاتِ اسْمَعْ صَوْتِی وَ ارْحَمْنِی وَ تَجَاوَزْ عَنْ سَیِّئَاتِی وَ مَا عِنْدِی یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ
6- -زیارت حضرت امام رضا (علیه السلام) که میرداماد (رحمة الله علیه) در رساله اربعه ایام خود در بیان اعمال روز دحو الارض آن را از افضل اعمال مستحبه دانسته است. (12)

فرصت‌های معنوی در زندگی بشر ، نعمت هایی هستند که جسم و روح آنان را نوازش می دهد و موجبات شادمانی و ارامش را فراهم می سازد. دحو الارض نیز از همین گونه است. پس قدر این فرصت طلایی را بدانیم که رسول خدا فرمود : " اِنَّ لِرَبِّکُمْ فی ایامِ دَهْرِکُمْ نََفَحاتٌ فَتَعَرَّضُوا لَها لَعَلَّهُ اَن یصیبَکُمْ نَفْحَةٌ مِنْها فَلا تَشْقَوْنَ بَعْدَها اَبداً " همانا در طول زندگی شما نسیم‌هایی از سوی پروردگارتان می‌وزد. هان! خود را در معرض آنها قرار دهید، باشد که چنین نسیمی سبب شود که برای همیشه بدبختی از شما دور بماند. (13)

پی نوشت:
1-تفسیر نمونه ج3 ص9.
2-تفسیر نمونه ج26 ص100.
3-بحار الانوار ج97 ص122
4-مراقبات میرزا جواد ملکی تبریزی ص186
5-غم نامه کربلا ص 91
6-کافی ج 4 ص 189 ، معارف و معاریف حسینی نیشابوری ج5 ص 364
7-مراقبات میرزا جواد ملکی تبریزی ص193
8-همان ص 186
9-جامع الاخبار ص98
10-بحار الانوار ج 97 ص 122
11-همان
12-مفاتیح الجنان
13-جامع الصغیر سیوطی ج1 ص95